Ασφαλώς πιο ήρεμη είναι σήμερα η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, με τον Ντόναλντ Τραμπ να ανακοινώνει την κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, αν και λίγο αργότερα όλα έμοιαζαν να κρέμονται σε μια κλωστή.
Η εκεχειρία και τα ερωτήματα που προκύπτουν
Ο Αμερικανός πρόεδρος αποκάλεσε τις συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο χώρες ως «Πόλεμο 12 ημερών» και φαίνεται ότι προς το παρόν μπήκε μια τελεία στην ένταση μεταξύ των υπερδυνάμεων της Μέσης Ανατολής. Πάντως, τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολλά, καθώς τόσο ο Τραμπ, όσο και ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, αλλά και οι ηγέτες του Ιράν, υποστηρίζουν ότι η εκεχειρία έγινε με τους δικούς τους όρους.
Συνεπώς, είναι λογικό να υπάρχουν απορίες σχετικά με το ποια είναι η αλήθεια, τι πέτυχε το Ισραήλ, αν κατάφερε το Ιράν να υπερασπιστεί τα στρατηγικά του περιουσιακά στοιχεία και αν η εκεχειρία είναι ένας δρόμος προς την ειρήνη.
Πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα
Αργά το βράδυ του Σαββάτου (21/6) με εντολή του Ισραήλ, οι ΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο, πετυχαίνοντας πλήγματα στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν στο Φορντό, τη Νατάνζ και το Ισφαχάν, διαλύοντάς τες ολοσχερώς, σύμφωνα με όσα τόνισε ο Τραμπ. Τη Δευτέρα (23/6) η Τεχεράνη εκτόξευσε πυραύλους εναντίον της αμερικανικής αεροπορικής βάσης στη Μέση Ανατολή, την Al Udeid στο Κατάρ.
Όλα τα δεδομένα έδειχναν ότι η κρίση θα γενικευτεί, με τη Ρωσία και την Κίνα να παρακολουθούν τις εξελίξεις με την εμπλοκή των ΗΠΑ. Με ανάρτησή του ο Τραμπ έκανε λόγο για «πόλεμο 12 ημερών» που θα μπορούσε να συνεχιστεί για χρόνια και να καταστρέψει τη Μέση Ανατολή. Λίγες ώρες μετά την κατάπαυση του πυρός, ωστόσο, το Ισραήλ πραγματοποίησε πλήγματα στο Ιράν, σε αντίποινα για δύο βαλλιστικούς πυραύλους που εισήλθαν στον εναέριο χώρο και αναχαιτίστηκαν.
«Είμαι πραγματικά δυσαρεστημένος που το Ισραήλ επιτέθηκε σήμερα το πρωί», δήλωσε σε δημοσιογράφους ο Τραμπ. «Έχουμε δύο χώρες που έχουν πολεμήσει τόσο σκληρά και για τόσο πολύ καιρό, που δεν ξέρουν τι στον διάολο κάνουν».
Πάντως, το Ιράν ανακοίνωσε ότι δεν εκτόξευσε τους δύο πυραύλους, με την εκεχειρία από εκεί και έπειτα να τηρείται, μετά και την επικοινωνία ανάμεσα σε Τραμπ και Νετανιάχου. «Το Ισραήλ δεν πρόκειται να επιτεθεί στο Ιράν. Όλα τα αεροπλάνα θα γυρίσουν πίσω και θα κατευθυνθούν στην πατρίδα τους. Κανείς δεν θα πάθει κακό. Η κατάπαυση πυρός είναι σε ισχύ», ξεκαθάρισε ο Αμερικανός πρόεδρος σε ανάρτησή του, σύμφωνα με το Al Jazeera.
Τα κέρδη του Ισραήλ
Το Ισραήλ ισχυρίζεται εδώ και καιρό ότι το Ιράν είναι η μεγαλύτερη απειλή, ωστόσο ποτέ στο παρελθόν δεν επιτέθηκε στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Τεχεράνης. Στις 13 Ιουνίου πέρασε την εν λόγω «κόκκινη γραμμή», βομβαρδίζοντας τις επιφανειακές εγκαταστάσεις του εργοστασίου εμπλουτισμού καυσίμων Νατάνζ και του πυρηνικού συγκροτήματος Ισφαχάν, με το Ιράν να ανταποδίδει με την εκτόξευση μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων κατά του Ισραήλ.
Το Τελ Αβίβ έχει χτυπήσει πυρηνικές εγκαταστάσεις στη Συρία και το Ιράκ κατά το παρελθόν, όμως η επίθεση στο Ιράν έδειξε ότι έχει τη δυνατότητα να εκτελεί με επιτυχία μια πολύπλοκη αποστολή, σε πιο μακρινές αποστάσεις.
Επιπλέον, το Ισραήλ αντιστάθηκε στις διεθνείς κατηγορίες ότι η αποστολή του δεν ήταν νόμιμη, αφού ισχυρίστηκε πως οι ενέργειες έγιναν υπό το πλαίσιο «αυτοάμυνας», με πολλές χώρες να μην πείθονται ότι το Ιράν αναπτύσσει πυρηνική βόμβα ή ότι σχεδίαζε να τη χρησιμοποιήσει άμεσα. «Μιλάω με παγκόσμιους ηγέτες και είναι πολύ εντυπωσιασμένοι από την αποφασιστικότητά μας και τα επιτεύγματα των δυνάμεών μας», ανέφερε στις 18 Ιουνίου ο Νετανιάχου.
Παράλληλα, το Ισραήλ απέδειξε ότι μπορεί να πείσει τις ΗΠΑ να συμμετάσχουν σε μια περιορισμένη επίθεση στη Μέση Ανατολή. Σε προηγούμενους πολέμους, όπως το 1967 και το 1973, η Ουάσιγκτον είχε προσφέρει υλική στήριξη, αλλά δεν είχε βοηθήσει επιχειρησιακά, επιλέγοντας μην εμπλακεί άμεσα στις συγκρούσεις. Ο Νετανιάχου ευχαρίστησε τον Τραμπ που «στέκεται στο πλευρό μας».
Η επιχείρηση «Rising Lion» κατά του Ιράν πραγματοποιήθηκε στον απόηχο των συγκρούσεων που έχει διεξάγει το Ισραήλ κατά των περιφερειακών συμμάχων της Ισλαμικής Δημοκρατίας, όπως είναι οι Χούθι στην Υεμένη, η Χαμάς στη Γάζα και η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, με τις δύο τελευταίες οργανώσεις να έχουν αποδυναμωθεί σημαντικά από το 2023 και μετά.
Το Ιράν υπερασπίστηκε το πυρηνικό του πρόγραμμα;
Το Ισραήλ κατάφερε να προκαλέσει σημαντικές ζημιές σε επιφανειακούς στόχους στο Ιράν, ενώ οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι κατέστρεψαν υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις. Οι δορυφορικές εικόνες δείχνουν ότι οι πύραυλοι βρήκαν στόχο, ωστόσο δεν υπάρχει ανεξάρτητη πηγή για να επαληθευτούν οι ισχυρισμοί του Λευκού Οίκου, με τις έρευνες επί του πεδίου να είναι απαραίτητες για να αποκαλυφθεί η αλήθεια.
«Αυτή τη στιγμή, κανείς -συμπεριλαμβανομένου και του ΙΑΕΑ- δεν είναι σε θέση να έχει εκτιμήσει πλήρως τις υπόγειες ζημιές στο Φορντό», σημείωσε ο Ράφαελ Γκρόσι, διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, του εποπτικού οργάνου των Ηνωμένων Εθνών για τα πυρηνικά. «Δεδομένου του εκρηκτικού ωφέλιμου φορτίου που χρησιμοποιήθηκε και της εξαιρετικά ευαίσθητης στους κραδασμούς φύσης των φυγοκεντρωτών, αναμένεται να έχουν προκληθεί σημαντικές ζημιές», πρόσθεσε.
Εξάλλου, παραμένει άγνωστο το πού βρίσκονται τα 400 κιλά του εξαιρετικά εμπλουτισμένου ουρανίου, που διαθέτει το Ιράν σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ).
Ο Μοχαμάντ Εσλάμι, επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν, εκτίμησε ότι το πυρηνικό πρόγραμμα θα βγει αλώβητο. «Οι προετοιμασίες για την ανάκαμψη είχαν ήδη προβλεφθεί και το σχέδιό μας είναι να αποτρέψουμε οποιαδήποτε διακοπή της παραγωγής ή των υπηρεσιών», επισήμανε στο ημιεπίσημο πρακτορείο Mehr την Τρίτη (24/6).
Παράλληλα, σύγχυση επικρατεί σχετικά με την πηγή των δύο βαλλιστικών πυραύλων που έπληξαν το Ισραήλ το πρωί της Τρίτης (24/6), μερικές ώρες μετά την έναρξη της εκεχειρίας, καθώς το Ιράν αρνείται ότι τους εκτόξευσε. Συνεπώς, το ερώτημα είναι ποιος εξαπέλυσε την επίθεση και αν είναι παρόμοιο περιστατικό με την κατάρριψη ουκρανικού επιβατικού αεροσκάφους το 2021, όταν σκοτώθηκαν 176 άνθρωποι.
Τα σενάρια για νέο χτύπημα στο Ιράν
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι Ισραήλ και Ιράν συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός, χωρίς να έχουν υπογράψει ειρήνη. Σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, οι ειδικοί θεωρούν ότι υπάρχουν δύο πιθανές μελλοντικές πορείες.
Οι ανανεωμένες επιθεωρήσεις του ΟΗΕ στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και μια νέα συνθήκη με το Ιράν, που πιθανότατα θα μοιάζει με το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) του 2015, το οποίο υπέγραψε ο Μπαράκ Ομπάμα, θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Τεχεράνη να χαλαρώσει την παγκόσμια πίεση στο πρόγραμμά της, αν και θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο Τραμπ αποχώρησε από τη συμφωνία.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο, με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία και τη Γαλλία να συνομιλούν με τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών, Αμπάς Αραγτσί, στις 20 Ιουνίου, με παρούσα και την επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κάγια Κάλας, σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν τα αμερικανικά πλήγματα. Η προσπάθεια πέτυχε, αλλά παρότι η ΕΕ δεν μπορεί να ωηθήσει το Ιράν σε συμβιβασμό, όμως μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στη σκληρή δύναμη των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
«Το Ιράν θα προσπαθήσει να εμπλέξει διπλωματικά τους Ευρωπαίους, προτείνοντας ενισχυμένη παρακολούθηση και αναλαμβάνοντας δεσμεύσεις στο πυρηνικό του πρόγραμμα», εξήγησε στο Al Jazeera ο αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιωάννης Κωτούλας. «Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποδεχθούν ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα. Ο Ρούμπιο το έχει ήδη πει. Το πιθανότερο είναι ότι οι ΗΠΑ δεν θα προσπαθήσουν να επιβάλουν αλλαγή καθεστώτος. Η Ευρώπη είναι τώρα η μόνη διέξοδος του Ιράν. Η Ρωσία είναι αναξιόπιστη», συμπλήρωσε.
Στο παρελθόν, το Ισραήλ είχε προσπαθήσει να χαλάσει κάθε πυρηνική συμφωνία μεταξύ της Δύσης και του Ιράν, συνεπώς είναι απίθανο να δεχτεί μια νέα τώρα.
Οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από την προηγούμενη συμφωνία με την Τεχεράνη, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, κάτι που πιθανόν θα οδηγήσει το Ιράν σε έναν συμβιβασμό. «Αυτό εξαρτάται πραγματικά από τη δυναμική στο εσωτερικό της χώρας και από το πώς θα διατυπωθεί η όποια υποχώρηση, αλλά έχουν ήδη υπάρξει εκκλήσεις για παύση του εμπλουτισμού ουρανίου από ακτιβιστές στο εσωτερικό της χώρας», υποστήριξε ο Αλί Ανσάρι, καθηγητής ιρανικής ιστορίας στο St. Andrews.
Προς το παρόν το Ιράν εμφανίζεται ανυποχώρητο στην επιδίωξη του πυρηνικού του προγράμματος, καθώς τη Δευτέρα (23/6) η επιτροπή εθνικής ασφάλειας του ιρανικού κοινοβουλίου ενέκρινε νομοσχέδιο που ωθεί στην πλήρη αναστολή της συνεργασίας της Τεχεράνης με τον ΙΑΕΑ, εφόσον εγκριθεί από την ολομέλεια.
Εντωμεταξύ ο Τραμπ τόνισε χθες (24/6) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι δεν θα επιτρέψει την επανάληψη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι οι ΗΠΑ θα επιτεθούν εκ νέου στην Ισλαμική Δημοκρατία.
