Μετά από 19 μήνες σφοδρών επιθέσεων στη Γάζα, το Ισραήλ βρίσκεται πλέον υπό αυξανόμενη πίεση από πλευρές που δεν περίμενε να το «προδώσουν» -ορισμένους από τους πιο στενούς δυτικούς συμμάχους του.
Η υπομονή των συμμάχων του Νετανιάχου έχει εξαντληθεί εξαιτίας της απόφασης του Ισραήλ να επεκτείνει τον πόλεμο και, όπως είπε ένας Ισραηλινός υπουργός, να «κατακτήσει» την περιοχή -μια κίνηση που συνοδεύεται από σχέδια για την αναγκαστική εκτόπιση ολόκληρου του πληθυσμού της Γάζας προς τα νότια και τον αποκλεισμό κάθε ανθρωπιστικής βοήθειας για 11 εβδομάδες.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει παγώσει τις εμπορικές διαπραγματεύσεις και έχει επιβάλει κυρώσεις σε εξτρεμιστές εποικιστές στη Δυτική Όχθη. Ο Καναδάς και η Γαλλία απείλησαν με κυρώσεις. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση -ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ- επανεξετάζει τη σημαντική Συμφωνία Συνεργασίας με τη χώρα.
Οργανώσεις ανθρωπιστικής βοήθειας προειδοποιούν ότι η κατάσταση στη Γάζα γίνεται καταστροφική, με τον επικεφαλής ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ, Τομ Φλέτσερ, να καλεί την περασμένη εβδομάδα τον κόσμο να «δράσει αποφασιστικά για να αποτρέψει γενοκτονία».
Δεκάδες βρέφη έχουν πεθάνει από υποσιτισμό, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της Γάζας, και περισσότεροι από 53.000 άνθρωποι -ή το 4% του συνολικού πληθυσμού- έχουν σκοτωθεί από τότε που το Ισραήλ ξεκίνησε τον πόλεμο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς και τους συμμάχους της.
Σημαντική αλλαγή πως πλέον οι στενοί σύμμαχοι του Ισραήλ αντιδρούν
Το γεγονός ότι ορισμένοι από τους πιο στενούς συμμάχους του Ισραήλ πλέον αντιδρούν πιο έντονα σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή.
Ο Χιού Λόβατ, ανώτερος συνεργάτης πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, δήλωσε στο CNN ότι πριν από μόλις δύο χρόνια θα ήταν αδιανόητο η Ευρώπη να συζητά ακόμα και την πιθανότητα επανεξέτασης της Συμφωνίας Συνεργασίας. «Ήταν κάτι που θεωρούνταν ταμπού και μη ρεαλιστικό».
Η συμφωνία, η οποία καλύπτει διάφορες μορφές συνεργασίας, όπως την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και την επιστημονική συνεργασία, ισχύει εδώ και 25 χρόνια. «Το ότι πλέον συζητιέται σοβαρά σήμερα δείχνει όχι μόνο την αυξανόμενη απογοήτευση, αλλά και, ας είμαστε σαφείς, τον θυμό σε ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για τις ισραηλινές ενέργειες στη Γάζα», είπε ο Λόβατ.
Τα τιμωρητικά μέτρα που απειλούν η ΕΕ και άλλοι σύμμαχοι έχουν σχεδιαστεί εν μέρει για να επηρεάσουν την εσωτερική πολιτική συζήτηση στο Ισραήλ, όπου η κοινωνία είναι ήδη βαθιά διχασμένη για τον πόλεμο.
Η κυβέρνηση, στηριζόμενη σε σκληροπυρηνικούς από ακροδεξιά κόμματα, είναι αποφασισμένη να συνεχίσει τον πόλεμο στη Γάζα. Ωστόσο, εκατοντάδες χιλιάδες Ισραηλινοί διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα κατά του πολέμου, ζητώντας από την κυβέρνηση να συμφωνήσει σε συμφωνία εκεχειρίας που θα απελευθερώσει όλους τους ομήρους που κρατούνται στη Λωρίδα.
Σε δημοσκόπηση που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από το Channel 12 του Ισραήλ, το 61% των ερωτηθέντων υποστήριξε τον τερματισμό του πολέμου για να εξασφαλιστεί η απελευθέρωση των ομήρων, ενώ μόνο το 25% υποστήριξε την επέκταση της στρατιωτικής επιχείρησης.
Παρόλα αυτά, ο Άρι Ράιχ, νομικός ειδικός στο διεθνές εμπόριο και το δίκαιο της ΕΕ στο Bar-Ilan University, τόνισε ότι η εξωτερική πίεση προς την κυβέρνηση Νετανιάχου ίσως να μην έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
«Όταν ξένες χώρες προσπαθούν να επεμβαίνουν σε εσωτερικά ζητήματα μιας άλλης χώρας, ειδικά σε θέματα που τους είναι πολύ σημαντικά, όπως η εθνική τους ασφάλεια, συνήθως λειτουργεί σαν μπούμερανγκ και κάνει τον λαό να στηρίζει ακόμα περισσότερο την κυβέρνηση», είπε.
«Υπάρχει ευρεία συναίνεση στο Ισραήλ ότι θέλουμε να απελευθερώσουμε τους ομήρους μας και δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στην κατάσταση της 6ης Οκτωβρίου. Δεν θέλουμε να έχουμε την απειλή της Χαμάς να αιωρείται πάνω μας», πρόσθεσε.
Όμως, υπογράμμισε πως οι κινήσεις κάποιων συμμάχων του Ισραήλ δείχνουν πως «το παράθυρο για τη χρήση στρατιωτικής δύναμής τους αρχίζει να κλείνει».
«Και ίσως, αν συνεχιστεί για πολύ, θα είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθούν οι σχέσεις με πολλές χώρες της Δύσης», ανέφερε.
Το Ισραήλ μέχρι στιγμής έχει αγνοήσει τις απειλές των δυτικών συμμάχων του. Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου τους κατηγόρησε ότι «κάνουν μεγάλο δώρο» στους επιτιθέμενους της 7ης Οκτωβρίου, ενώ το υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι «η εξωτερική πίεση δεν θα αποπροσανατολίσει το Ισραήλ από την πορεία του στον αγώνα για την ύπαρξή του και την ασφάλειά του απέναντι σε εχθρούς που επιδιώκουν την καταστροφή του».
Αυτή η αποφασιστικότητα μπορεί να οφείλεται στο ότι ο Νετανιάχου πιστεύει πως, τουλάχιστον προς το παρόν, μπορεί να στηριχτεί στις ΗΠΑ.
Και ενώ οι κινήσεις αυτές έχουν συμβολικό διπλωματικό χαρακτήρα, οι επικριτές προβλέπουν λίγες αλλαγές στο πεδίο για τους Παλαιστίνιους.
Πρέπει να αποσύρουν πλήρως την υποστήριξή τους στο Ισραήλ
Ο Ομάρ Μπαργκούτι, συνιδρυτής του κινήματος BDS (Μποϊκοτάζ, Απόσυρση Επενδύσεων και Κυρώσεις), που στοχεύει στην πίεση προς το Ισραήλ να τερματίσει την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών, δήλωσε στο CNN ότι, αν οι σύμμαχοι του Ισραήλ δεν σταματήσουν εντελώς την υποστήριξή τους, οι ενέργειές τους θα έχουν λίγα αποτελέσματα.
Χωρίς πλήρες εμπάργκο όπλων και πλήρη αναστολή των οικονομικών σχέσεων, το Ισραήλ δεν είναι πιθανό να αλλάξει τη συμπεριφορά του, είπε, υποστηρίζοντας ότι ο Καναδάς, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν «συμμετάσχει» στις ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα παρέχοντας «στρατιωτική, πληροφοριακή, οικονομική και διπλωματική υποστήριξη».
Και οι τρεις χώρες έχουν μακροχρόνιες συμφωνίες με το Ισραήλ που περιλαμβάνουν συνεργασία στην άμυνα και την ασφάλεια, αν και δεν είναι σαφές τι ακριβώς περιλαμβάνουν.
Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία έχουν αναστείλει ορισμένες άδειες εξαγωγής όπλων προς το Ισραήλ λόγω της κατάστασης στη Γάζα, αλλά συνεχίζουν να εξάγουν στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων στο Ισραήλ. Ο Καναδάς δήλωσε ότι δεν έχει εκδώσει άδειες εξαγωγής στρατιωτικών προϊόντων προς το Ισραήλ από τις 8 Ιανουαρίου 2024.
Ως ο πιο ισχυρός σύμμαχος του Ισραήλ, οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στον Νετανιάχου και την κυβέρνησή του. Και ενώ ορισμένοι στο κυβερνητικό σχήμα του Τραμπ έχουν ασκήσει κριτική στο Ισραήλ για την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, δεν υπάρχει ένδειξη ότι οι ΗΠΑ θα λάβουν τιμωρητικά μέτρα εναντίον του.
Ωστόσο, δεν είναι «αυτονόητο ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν αναφανδόν το Ισραήλ», είπε ο Lovatt.
«Αν και δεν προβλέπω ρήξη στις σχέσεις, η δεύτερη θητεία της κυβέρνησης Τραμπ έχει δημιουργήσει μια ενδιαφέρουσα δυναμική, δεδομένης της επιρροής αυτών που αποκαλώ ‘America Firsters’, εκείνων στον κόσμο του MAGA που θέλουν να βάζουν πρώτα τις ΗΠΑ σε όλα, και αυτό έχει επηρεάσει σε κάποιο βαθμό και το Ισραήλ», πρόσθεσε.
Οι ΗΠΑ διαλέγουν άλλο μονοπάτι;
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ΗΠΑ έχουν κινηθεί ανεξάρτητα από το Ισραήλ σε αρκετά ζητήματα.
Έκλεισαν συμφωνία εκεχειρίας με τους αντάρτες Χούθι, που υποστηρίζονται από το Ιράν, χωρίς να ενημερώσουν πρώτα το Ισραήλ· διαπραγματεύτηκαν μονομερώς με τη Χαμάς την απελευθέρωση του Αμερικανού πολίτη Ένταν Αλεξάντερ από τη Γάζα· και, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Reuters, εγκατέλειψαν την απαίτηση η Σαουδική Αραβία να ομαλοποιήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ ως προϋπόθεση για αμερικανικές επενδύσεις και πιθανές συμφωνίες όπλων.
Απαντώντας στις επικρίσεις του Ισραήλ για τη συμφωνία με τους Χούθι, ο Αμερικανός πρέσβης στο Ισραήλ Μάικ Χάκαμπι δήλωσε στα ισραηλινά μέσα ότι οι ΗΠΑ «δεν είναι υποχρεωμένες να λάβουν άδεια από το Ισραήλ» για να εξασφαλίσουν συμφωνία που προστατεύει τα πλοία τους.
«Ο Νετανιάχου έχει τοποθετήσει τον εαυτό του ως δάσκαλο του πολιτικού παιχνιδιού των ΗΠΑ και ως τον καλύτερα τοποθετημένο για να διαχειριστεί και να διατηρήσει στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ και να κρατήσει στην πλευρά του κάθε αμερικανική προεδρική διοίκηση. Νομίζω ότι η εμφάνιση κάποιας απόστασης μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και της ισραηλινής κυβέρνησης ασκεί σαφή πίεση στον Νετανιάχου», είπε ο Λόβατ.
Αμερικανοί αξιωματούχοι είπαν στο CNN ότι ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εκφράζει όλο και μεγαλύτερη απογοήτευση για τον Νετανιάχου, αλλά τόνισαν ότι αυτές οι απογοητεύσεις δεν σηματοδοτούν αλλαγή στην στάση των ΗΠΑ όσον αφορά την υποστήριξή τους στο Ισραήλ, μια χώρα που ο πρόεδρος εξακολουθεί να θεωρεί έναν από τους ισχυρότερους συμμάχους της Αμερικής.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποιοι στο Ισραήλ ανησυχούν για τις συνέπειες των ενεργειών του στη Γάζα. Ο ηγέτης του αντιπολιτευόμενου αριστερού κόμματος Democrats, ο απόστρατος Ισραηλινός στρατηγός Γαΐρ Γκόλαν, προειδοποίησε την Τρίτη ότι το Ισραήλ «οδεύει να γίνει κράτος παρία».
Η επίδραση της πίεσης από τους συμμάχους φάνηκε την Κυριακή, όταν ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει την είσοδο «βασικής ποσότητας τροφίμων» στη Γάζα, καθώς ξεκίνησε τη νέα του επίθεση στη λωρίδα, που, σύμφωνα με το Ισραήλ, αποσκοπεί να ασκήσει πίεση στη Χαμάς για να απελευθερώσει τους ομήρους.
Ο Νετανιάχου παραδέχτηκε τη Δευτέρα ότι αν «δημιουργηθεί κατάσταση λιμού» στη Γάζα, το Ισραήλ «απλώς δεν θα λάβει διεθνή υποστήριξη».
Σε δήλωση στο Telegram, πρόσθεσε ότι ακόμα και Αμερικανοί γερουσιαστές «που είναι σθεναροί, άνευ όρων υποστηρικτές του Ισραήλ για δεκαετίες» του είπαν πως οι «εικόνες μαζικής πείνας» στη Γάζα θα κοστίσουν στο Ισραήλ τη στήριξή τους.
Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ δεν χρησιμοποιήσουν την επιρροή τους για να αναγκάσουν το Ισραήλ να αλλάξει στρατηγική στη Γάζα με πιο σημαντικό τρόπο, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να ασκήσει μόνη της πίεση στο Ισραήλ, λένε οι ειδικοί.
Τελικά η έντονη δυσαρέσκεια σημαίνει πως οι σύμμαχοι του Νετανιάχου θα τον… πουλήσουν;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ, καλύπτοντας περίπου το ένα τρίτο του εμπορίου αγαθών του.
Η πλήρης αναστολή της Συμφωνίας Συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Ισραήλ είναι απίθανη, καθώς απαιτεί ομοφωνία και τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ και αρκετά έχουν ήδη δείξει ότι δεν θα την υποστηρίξουν -συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας, που είναι ένθερμος υποστηρικτής του Ισραήλ.
Ο Ράιχ εξήγησε ότι σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, τόσο η ΕΕ όσο και το Ισραήλ μπορούν να την τερματίσουν για οποιονδήποτε λόγο, ακόμα και χωρίς να δώσουν λόγο.
«Το θέμα είναι ότι στην ΕΕ αυτό απαιτεί ομοφωνία… και αυτό θα είναι πολύ δύσκολο, γιατί υπάρχουν πολλές χώρες που δεν θα συμφωνήσουν με αυτό», είπε.
«Οπότε νομίζω ότι είναι περισσότερο μια απειλή για να ασκηθεί πίεση και ίσως να καταφέρουν μια προσωρινή αναστολή ορισμένων διατάξεων, αλλά να την τερματίσουν, δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει», πρόσθεσε.
Η δημόσια υποστήριξη προς τη χώρα είναι βαθιά σε πολλά κράτη-μέλη, κάτι που δυσκολεύει ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πιέσουν για πιο αυστηρές κυρώσεις.
Και, όπως είπε ο Λόβατ, πολλές ευρωπαϊκές χώρες γνωρίζουν επίσης ότι μπορεί να χρειαστούν τη βοήθεια του Ισραήλ στο μέλλον.
«Ειδικά σε μια περίοδο που οι ευρωπαϊκές χώρες φοβούνται όλο και περισσότερο τις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά και την απειλή που η Ρωσία αντιπροσωπεύει για την υπόλοιπη Ευρώπη, και βλέπουν το Ισραήλ ως σημαντική πηγή όπλων και τεχνολογίας», είπε.
Ενώ ο τερματισμός της συμφωνίας απαιτεί ομοφωνία, η πλειοψηφία των κρατών-μελών της ΕΕ μπορεί να επιβάλλει μερική αναστολή της συμφωνίας.
Ακόμα και αυτό θα μπορούσε να είναι επώδυνο για το Ισραήλ, γιατί θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερους δασμούς στα ισραηλινά προϊόντα ή να εμποδίσει τη συμμετοχή του Ισραήλ σε σημαντικά ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το Horizon Europe, με διαθέσιμη χρηματοδότηση άνω των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων για έρευνα και καινοτομία.
Η ΕΕ έχει στο παρελθόν χρησιμοποιήσει τη δύναμή της για να ασκήσει πίεση σε χώρες λόγω παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων – συχνά για ζητήματα που, όπως λέει ο Λόβατ, είναι πολύ λιγότερο σοβαρά από την τρέχουσα κατάσταση στη Γάζα.
«Το συμπέρασμα είναι ότι υπάρχει αυξανόμενη δυσαρέσκεια και απογοήτευση μεταξύ των ευρωπαίων ηγετών και αυτή η δυσαρέσκεια μεταφράζεται σε περισσότερο έντονη δημόσια ρητορική και μερικές κινήσεις που δείχνουν ότι η υποστήριξη δεν είναι πια δεδομένη», είπε.
